ცოტა ხნის წინ, ჩემმა უფროსმა მეგობარმა ესეთი კითხვა დამისვა: თავსებადია თუ არა სამართლიანობა თავისუფლებასთან? თავდაპირველად დარწმუნებით ვუპასუხე, რომ ერთი მეორის გარეშე წარმოუდგენელია, თუმცა მალევე მივხვდი, რომ დისკუსიაში მოუმზადებელი შევედი. მართლაც, რა აქვთ საერთო თავისუფლებას და სამართლიანობას? ჩემი მეგობრის მტკიცებით, სამართლიანობა გამორიცხავს სრულ თავისუფლებას, რადგან ზღუდავს, ჩარჩოში აქცევს, ქცევის წესებს, ცენზურას უწესებს ადამიანს, "შესაბამისად," – აღნიშნავს ჩემი მეგობარი რომელთანაც ერთად ტაქსით მივდივარ თბილისის სანაპიროზე, "სამართლიანობის პირობებში ადამიანი შეუძლებელია იყოს სრულიად თავისუფალი".
გამოვტყდები, არგუმდრეს ვიყავი ფორ სიზობშიენტი ვერ ვიპოვე ამ თეზისის საწინააღმდეგო, თუმცა იქვე დავპირდი, ჩემს აზრს საჯაროდ მოგახსენებთ მეთქი, ჩემი მეგობარიც აგერ უკვე მეორე კვირაა მახსენებს პირობას და მოუთმენლად ელის ჩემს პასუხს აღნიშნულ თემაზე.
მე კი ვერაფრით ვიღებ იმ აზრს, რომ თავისუფლება და სამართლიანობა ერთმანეთს ვერ ჰგუობს და ამავე დროს საწინააღმდეგოს მტკიცებაც მიჭირს, ეს ორი ცნება ხომ ადამიანის გონებაში ყველაზე კეთილშობილ ზრახვებთან ასოცირდება? ნამდვილად დიდი ხანი ვიფიქრე, მრავალი ფაქტი შევაჯერე და საბოლოო მაგალითად წარმომიდგა საფრანგეთის სახელოვანი რევოლუცია, 1789 წელი. სწორედ ეს არის ჩემთვის მაგალითი თავისუფლების და სამართლიანობის ურთიერთშერწყმის, (თუ მცდელობის), მცდელობა კი ნამდვილად იყო, ფრანგები ცდილობდნენ ყოველგვარი ცენზურისგან გათავისუფლებულიყვნენ, გამოსულიყვნენ კლიშეებიდან, ყველაფერი შეცვალეს, ყველაფერ ძველზე უარი თქვეს, თვეების დასახელებებზეც კი. თუმცა, საზოგადოების განვითარება და სახელმწიფო წესრიგი მოითხოდა, რომ არსებულიყო კანონი, რომელიც აბსოლუტურად ყველაზე განურჩევლად გავრცელდებოდა.
ასეთია საზოგადოების წესი, თუ ადამიანი მარტოა სადმე საჰარაში, იგი აბსოლუტურად თავისუფალია სწორედ იმ გაგებით, რომ მასზე არ ვრცელდება კანონის მოქმედება, მისი ნებისმიერი ქმედება კანონის ფარგლებიდან გასულია და მხოლოდ ნება–სურვილის ზომაზეა დამოკიდებული, მაგრამ საკმარისია, გაჩნდეს მეორე ადამიანი, იმწამსვე ჩნდება მათ შორის უფლება–მოვალეობების ზღვარი, ჩნდება ამბიცია, დომინირების სურვილი, საწინააღმდეგოდ აღიძვრება დამოუკიდებლობის სურვილი, რასაც შედეგად მოჰყვება კონფლიქტი, სწორედ ამიტომ საზოგადოებაში უფლება–მოვალეობათა ბალანსი აუცილებელია, წინააღმდეგ შემთხვევაში საზოგადოების არსებობა შეუძლებელია, ხოლო ანარქიული საზოგადოება საბოლოოდ მაინც მიდის წესრიგამდე და უბრუნდება ბალანსირების პრინციპს.
დასკვნა: საზოგადოებაში სრული თავისუფლება არ არსებობს და ის შეზღუდულია კანონით, რადგან სამართალი გარკვეულწილად ძალადობრივი მექანიზმია, ჩვევები, მორალი, ტრადიცია, რასაც კრებითად სამართალს ვუწდებთ, მაგრამ სრული თავისუფლება კონფლიქტშია არა სამართალთან, არამედ საზოგადოებასთან, სამართალი პირიქით, ეს არის მცდელობა შეძლებისდაგვარად თანაბრად იყოს იყოს განაწილებული უფლებები და მოვალეობები.
თუ არ არსებობს საზოგადოება – არ არსებობს უფლება ვინმეს მიმართ, ისევვ როგორც მოვალეობა.
